Sidee u kortaa maskaxda?

 

Maqaalka wuxuu kusaabsanyahay             Qaabka Koriinshaha Maskaxda Aadanaha

Maskaxda aadanaha waa xubin cajiib ah oo xukunta dhammaan howlaha jirka iyo fikirka. Waa xarunta xusuusta, barashada, dareenka, iyo hal-abuurka. Koriinshaha maskaxda (Brain Development) waa habka ay maskaxdu u korto una samaysanto laga bilaabo uurjiifnimada ilaa qofku gaaro qaangaar iyo xitaa kadib. Waa nidaam adag oo ay saameeyaan  deegaanka, iyo waayo-aragnimada nolosha.

1. Koriinka Maskaxda inta lagu jiro uurka

Koriinka maskaxda wuxuu bilaabmaa toddobaadyada hore ee uurka. Marka hore, unugyo yaryar ayaa sameeya laf-dhabarta iyo dareemayaasha ugu horreeya. Qiyaastii toddobaadka 8aad ee uurka, unugyadaas waxay bilaabaan inay u kala baxaan qaybo kala duwan oo maskaxda ah: cerebrum (xukunka iyo fikirka), cerebellum (isku dheelitirka iyo dhaqdhaqaaqa), iyo brainstem (neefsiga iyo garaaca wadnaha). Nafaqada hooyada, sida folic acid, borotiin, iyo omega-3, waxay door muhiim ah ka ciyaaraan samaysanka caafimaadka leh ee maskaxda uurjiifka.

2. Koriinka maskaxda ilmaha dhasha

Marka ilmuhu dhasho, maskaxdiisu waa mid horumarsan laakiin wali koritaan weyn u baahan. Inta lagu jiro bilaha ugu horreeya, maskaxda ilmaha waxay si degdeg ah u samaysaa malaayiin xiriiryo neerfaha ah (synapses). Xiriiryadan ayaa ah waddooyinka isgaarsiinta ee u dhexeeya unugyada maskaxda. Tani waa sababta ay muhiim u tahay in ilmuhu helo kicinta wanaagsan sida codka, dhoola cadeynta, iyo taabashada hooyada, kuwaas oo dhamaantood xoojiya horumarka dareenka iyo xusuusta.

3. Da’da yar iyo waxbarashada hore

Inta u dhaxeysa da’da 2 ilaa 5 sano, maskaxda carruurta waa mid aad u firfircoon. Waa marxalad ay carruurtu si fudud wax u bartaan — sida luuqadda, dhaqanka, iyo xirfadaha bulshada. Barnaamijyada waxbarashada hore, sheekooyinka, iyo ciyaaraha maskaxda kiciyo waxay gacan ka geystaan kobcinta maskaxda. Cilmibaarisyo badan ayaa caddeeyey in carruurta la siiyo daryeel, jacayl, iyo fursado waxbarasho hore ay yeeshaan maskax caafimaad qabta iyo garaad sare marka ay weynaadaan.

4. Qaan-gaarnimada iyo isbeddelada maskaxda

Marka qofku gaaro da’da qaan-gaarka (12–20 sano), maskaxdu weli way kobcaysaa, gaar ahaan qaybta prefrontal cortex, oo xukunta qorshaynta, go’aan qaadashada, iyo xakamaynta nafta. Marxaladdan, qofku wuxuu bartaa sida loo fikiro si caqli iyo masuuliyad leh. Haddaba, hurdo fiican, cunto nafaqo leh, iyo yareynta walbahaarka waa muhiim si loo ilaaliyo maskax caafimaad qabta.

5. Koriinka maskaxda dadka waaweyn

Inkasta oo maskaxda inta badan ay dhammaystiranto da’da 25 sano, haddana qofku wuu sii kori karaa maskax ahaan nolosha oo dhan. Tani waxaa lagu magacaabaa neuroplasticity — awoodda maskaxda ee ay ku sameyso xiriiryo cusub oo neerfaha ah marka ay wax cusub baranayso. Akhriska, barashada xirfado cusub, ciyaaraha fikirka, iyo ka fogaanshaha stress-ka ayaa ka caawiya in maskaxdu mid firfircoon sii ahaato.

6. Gunaanad

Koriinshaha maskaxdu waa safar dheer oo ka bilowda uurka ilaa geerida. Waa in la fahmaa in daryeelka hore, cuntooyinka nafaqo leh, iyo waayo-aragnimada togan ay yihiin furaha maskax caafimaad qabta. Marka la dhiirrigeliyo waxbarashada iyo fikirka togan, bulshada oo dhan waxay yeelan kartaa jiil maskax furan, hal-abuur leh, iyo leh awoodda xalinta dhibaatooyinka  casriga ah