The danger of self medicatoin

Dhibka Daawada aan Dhakhtarku Kuu Qorin

Maanta adduunka casriga ah, dad badan ayaa daawo qaata iyagoo aan la tashan dhakhtar. Waxay iibsadaan kiniinno ama sharoobo ay ku taliyeen saaxiibadood, ehelkood ama xitaa baraha bulshada. Caadadan waxaa lagu magacaabaa isku-daawyn (self-medication), waxaana laga yaabaa inay u muuqato mid sahlan, balse waxay keeni kartaa dhibaatooyin halis ah oo caafimaad. Daawadu waxay u tahay bogsiin cudur, laakiin marka si khaldan loo isticmaalo, waxay isu beddeshaa sun ama xataa sababi kartaa dhimasho.

Mid ka mid ah halista ugu weyn ee daawo qaadashada adigoon dhakhtar la tashan wa khalad aqoonsiga cudurka. Dadku waxay u maleyn karaan inay garanayaan waxa haysta, laakiin la’aanta baaritaan caafimaad iyo talo xirfadle ah, way fududahay in cudur lagu khaldo cudur kale. Tusaale ahaan, qof madax xanuun dareemay ayaa u maleyn kara inuu ka yimid daal ama walwal, markaas ayuu qaataa kiniin xanuun baabi’iye, halka dhabta ay tahay inuu la ildaran yahay dhiig karka ama cudur kale oo khatar ah. Markaas, cudurka dhabta ah ayaa sii fida isagoo qarsoon.

Qiyaasta khaldan waa khatar kale. Dhakhaatiirtu waxay daawo u qorayaan iyadoo lagu saleynayo da’da, miisaanka, iyo xaaladda jirka. Qofka aan talo helin wuxuu inta badan qaataa qiyaas khaldan — marna aad u yar oo aan waxba tarin, marna aad u badan oo sababi karta sun ama dhaawac beerka iyo kelyaha. Kiniinnada xanuunka iyo antibiyootigyada ayaa ah kuwa ugu badan ee si khaldan loo isticmaalo.

Waxaa kale oo sii kordhaya dhibaato weyn oo dunida ka taagan oo la yiraahdo iska caabbinta antibiyootigga (antibiotic resistance). Dad badan ayaa joojiya qaadashada antibiyootig marka ay dareemaan caafimaad, iyagoo aan dhameyn daawadii dhakhtarku qoray. Tani waxay bakteeriyada u ogolaanaysaa inay sii noolaato oo ay barato sida ay daawada uga hortagi karto. Mustaqbalka, cudurradaas ayaa noqda kuwo adag in la daaweeyo, waxaana loo baahan yahay daawooyin ka xoog badan oo qaali ah. Hay’adda Caafimaadka Adduunka (WHO) waxay marar badan ka digtay in isticmaalka khaldan ee antibiyootigyada uu sababi karo in cudurro fudud ay mar kale noqdaan kuwo halis ah.

Daawo qaadashada adigoon dhakhtar la tashan sidoo kale waxay keeni kartaa dhibaatooyin soo raaca iyo isku dhaca daawooyinka. Qaar ka mid ah daawooyinka lama wada qaadan karo, sababtoo ah marka ay isku darmaan waxay sababi karaan dhibaatooyin sida calool-fadhi, madax-wareer, ama xitaa xanuun wadne. Qof horey u qaadanayay daawo cudur kale awgiis ayaa xaaladdiisa ka sii dari kara haddii uu iskiis daawo kale ku darsado. Haweenka uurka leh iyo dadka waayeelka ah ayaa ah kuwa ugu nugul arrintan, maadaama jirkoodu uusan u adkeysan karin daawooyinka qaarkood.

iskaqaadashada  daawooyinka waa khatar kale oo ay keento isticmaalka aan la xakameyn. Dadka qaata kiniinnada hurdada, xanuunka ama welwelka waxay si fudud ugu tiirsanaan karaan daawooyinkaas. Markii waqti la joogo, jirka ayaa la qabsada, qofkuna wuxuu dareemaa inuusan noolaan karin la’aantood. Tani waxay dhalisaa dhibaatooyin jidheed iyo maskaxeed oo adag in la daaweeyo.

Si looga fogaado halistaas, waa in dadka ay talo caafimaad raadsadaan ka hor inta aysan daawo qaadan. Xataa haddii ay tahay xanuun fudud sida hargabka, madax xanuunka ama calool-xanuunka, waxaa fiican in lala tashado dhakhtar ama farmashiiste. Dalal badan, daawooyin fudud ayaa laga iibsadaa farmashiyaha, laakiin kuwa xooggan sida antibiyootigga iyo steroids-ka waxaa khasab ah in dhakhtar kuu qoro.

Gabagabo ahaan, daawo qaadashada adigoon dhakhtar kala tashan waxay u muuqan kartaa xal degdeg ah, balse waxay keeni kartaa dhibaatooyin caafimaad oo daran, qabatin, ama xitaa dhimasho. Mar walba waa ammaan in la aamino xirfadlayaasha caafimaadka ee aqoonta u leh ogaanshaha cudurka iyo qorista daawada saxda ah. Xusuusnow, daawadu way bogsisaa — laakiin keliya marka si sax ah loo isticmaalo